Sygn. akt I C 161/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce - Wydział I Cywilny

w składzie;

Przewodnicząca: SSO Anna Domian Protokolant: st. seler. sąd. Marta Kojtek

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 kwietnia 2018 r. w Ostrołęce

sprawy z powództwa K. B. i N. B.

przeciwko (...) Bank S.A. we W.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

orzeka:

pozbawia w całości wykonalności tytuł wykonawczy w postaci bankowego tytułu wykonawczego numer (...) (...) z 4 września 2015 r. wydanego przez (...) Bank S.A. we W., któremu została nadana klauzula wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Wyszkowie z 7 października 2015 r. w sprawie sygn. akt I Co 837/15.

Sygnatura akt: I C 161/17

UZASADNIENIE

W pozwie z 13.02.2017 r. N. B. i K. B. żądali pozbawienia w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu wykonawczego numer (...) (...) z 04.09.2015 r. wydanego przez (...) Bank S.A. we W., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Wyszkowie z 07.10.2015 r. w sprawie sygn. akt I Co 837/15. Nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany (...) Bank S.A. we W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz solidarnie od powodów zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie „Umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF o nr (...) standardowe oprocentowanie” zawartej w dniu 20.08.2007 r. (...) Bank S.A. we W. (dalej: Bank) udzielił małżonkom N. B. i K. B. (dalej: Kredytobiorcy) kredytu hipotecznego w kwocie 284.779,81 zl, nominowanego do waluty franka szwajcarskiego (dalej: CHF), według kursu kupna walut dla CHF obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz - w przypadku wypłaty kredytu w transzach - na cele mieszkaniowe związane ze sfinansowaniem nabycia działki budowlanej oraz budowy domu jednorodzinnego. Kredyt udzielony został na okres 396 miesięcy, zwanym okresem kredytowania, który rozpoczynał bieg w dniu podpisania umowy. (§2 ust. 1 umowy).

Informacje o: okresie kredytowania, kwocie kredytu w CHF, wysokości kursu ustalonego przez Bank w dniu uruchomienia kredytu, wysokości oprocentowania oraz o wysokości i terminach płatności rat określał „Harmonogram spłat” przekazywany Kredytobiorcom co 6 miesięcy, na kolejny 6-miesięczny okres (§2 ust. 2 umowy).

Integralną część zawartej umowy stanowił Regulamin udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. znajdujący zastosowanie sprawach nieuregulowanych w umowie.

Kredyt był wypłacany w 4 transzach, w złotych polskich (dalej: PLN) przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na CHF wg kursu kupna walut dla CHF ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków (§3 ust. 1 i 2 umowy). Kwota kredytu była zatem indeksowana do kursu CHF w ten sposób, że kwota wyrażona w PLN została w dniu wypłaty przeliczona na CHF po kursie kupna ustalanym przez pozwanego, przy czym wypłacona była pierwotnie umówiona kwota w PLN, a kwota w CHF służyła jedynie do ustalania wysokości rat spłaty w harmonogramach spłaty. Oznaczało to, iż powodowie mieli wpłacić taką ilość złotych polskich, która według kursu z dnia wymagalności raty, odpowiadała ilości CHF składających się na ratę. Gotówkowy kurs kupna lub sprzedaży CHF Banku wynikał z tabeli kursowej Banku.

Kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty uzyskanej kwoty, na warunkach określonych treścią umowy, w 378 równych ratach kapitałowo-odsetkowych w terminie do 25 dnia każdego miesiąca. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych, płatnych w złotych (PLN), w kwocie stanowiącej równowartość CHF, ustalona została w „Harmonogramie spłat”. Według umowy, jako datę spłaty raty kredytu przyjęto datę wpływu środków na rachunek kredytu, przy czym ustalono, że kwota wpłaty raty w złotych przeliczana będzie na CHF wg kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku (§5 ust. 1, 3 i 5 umowy). Oznaczało to, że raty kredytu były wyrażane walucie obcej i w dniu wymagalności miały być wpłacane na rachunek kredytu w wysokości obliczonej według kursu sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w Banku na dzień poprzedzający dzień wymagalności raty.

W umowie ustalono zmienne oprocentowanie kredytu - odpowiadające sumie stopy bazowej w wysokości stawki LIBOR 6M i stałej marży banku wynoszącej 1,46% w stosunku rocznym - jednakże nie wyższe niż czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne) obowiązującej w dniu, za który naliczane jest oprocentowanie. Na dzień sporządzenia umowy wynosiło ono 4,32 % w stosunku rocznym.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu była m.in. hipoteka kaucyjna do wysokości 569.559,62 zl ustanowiona na rzecz Banku na nieruchomości stanowiącej współwłasność powodów położonej w W. oznaczonej numerem ewid. (...) dla której Sąd Rejonowy w Wyszkowie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) oraz weksel in blanco wystawiony przez Kredytobiorców wraz z deklaracją wekslową.

Stosownie do § 10 ust. 1 i 2 umowy, Bank był uprawniony do wypowiedzenia umowy kredytu przed terminem ostatecznej spłaty określonym w harmonogramie spłaty, z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia, w szczególności w przypadku gdyby Kredytobiorcy: nie zapłacili w terminach określonych w harmonogramie spłaty pełnych rat kredytu za co najmniej dwa okresy płatności, nie ustanowili zabezpieczenia spłaty kredytu (w szczególności hipoteki w wyznaczonym terminie), postępowali niezgodnego z postanowieniami § 11 i 12 Umowy, utracili zdolność kredytową. W umowie określono, iż okres wypowiedzenia liczony będzie od dnia następującego po dniu doręczenia wypowiedzenia, a kredyt stanie się wymagalny w pierwszym dniu następującym po upływie okresu wypowiedzenia.

W § 11 ust. 4 umowy określono, że jeżeli Kredytobiorcy mimo upływu okresu wypowiedzenia nie uregulują należności, Bank w pierwszym dniu roboczym następującym po upływie okresu wypowiedzenia dokona przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN według kursu sprzedaży waluty dla CHF z Tabeli kursów NBP obowiązującego w tym dniu. Poczynając od dnia przeliczenia zadłużenia na PLN Bank uprawniony byl do naliczania odsetek od kwoty zadłużenia w wysokości stanowiącej równowartość dwukrotności maksymalnej stopy oprocentowania kredytów hipotecznych w PLN, zgodnie z Tabelą oprocentowania Banku obowiązującą na dzień przeliczenia kwoty zadłużenia na PLN, ale nie więcej niż w wysokości aktualnych odsetek maksymalnych, o których mowa w § 2 ust. 4 umowy.

W § li ust. 5 umowy zawarto oświadczenia Kredytobiorców dotyczące poddania się egzekucji zadłużenia z tytułu umowy na podstawie art. 97 ust. 1 i 2 ustawy - Prawo bankowe oraz uprawnienia Banku do wystawienia bankowego tytuł egzekucyjnego do kwoty zadłużenia z tytułu ww. umowy w wysokości 569.559,62 zł i wystąpienia z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu w terminie do 3 lat od dnia wymagalności ostatniej raty kredytu.

Umowa kredytu została zawarta w oddziale Banku, w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, przy wykorzystaniu wzorca umownego stosowanego przez Bank przy sprzedaży tego rodzaju produktu bankowego. Powodowie zawarli przedmiotową umowę na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą bądź zawodową, jako konsumenci.

Regulacja zawarta w umowie kredytu obejmująca postanowienia umowne dotyczące sposobu przeliczania walut na potrzeby spłaty zaciągniętego kredytu (tzw. klauzula indeksacyjna) nie była indywidualnie negocjowana z powodami. Bankowa tabela kursów walut była sporządzana samodzielnie przez bank, a jej treść nie była konsultowana z powodami.

Umowa była jednokrotnie aneksowana w dniu 19.11.2011 r. Zmiana umowy dotyczyła refinansowania zobowiązania niewymagalnego i wymagalnego wynikającego z niezapłacenia rat kredytu i polegała na ustaleniu nowych warunków spłaty kredytu stosownie do treści aneksu.

Powodowie nie spłacali kredytu w kwotach i terminach wynikających z umowy i harmonogramu spłat. W tych okolicznościach pozwany, wpierw kilkukrotnie skierował do nich pisemne wezwania do spłaty powstałego zadłużenia, a następnie w piśmie z 07.04.2015 r. wypowiedział ww. umowę z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia.

Po upływie okresu wypowiedzenia i w związku z nieuiszczeniem przez powodów wymagalnego zadłużenia z tytułu kredytu Bank przewalutował kwotę kredytu przy zastosowaniu ustalanego przez niego kursu sprzedaży CHF.

W związku z wypowiedzeniem umowy, w dniu 04.09.2015 r. (...) Bank S.A. we W. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny o nr (...) (...), w którym stwierdził, że w księgach banku figuruje wymagalne zadłużenie dłużników solidarnych N. B. i K. B. wynikające z ww. umowy kredytu hipotecznego, zaś wraz z zawarciem umowy kredytowej Kredytobiorcy złożyli oświadczenie o poddaniu się egzekucji. Wysokość zobowiązania Kredytobiorców na dzień wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego wynosiła 431.831,67 zł tytułem należności głównej wraz z odsetkami za opóźnienie w spłacie wymagalnego kapitału kredytu od dnia wymagalności do dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego tj. do 04.09.2015 r. w kwocie 8.314,39 zł oraz innymi kosztami (korespondencji, prowizji, windykacji) w kwocie 6.103,48 zł. Łącznie 446.249,54 zł. Z treści wystawionego bankowego tytułu egzekucyjnego wynikało, iż dalsze odsetki obciążające dłużnika począwszy od 05.09.2015 r. powinny być obliczane od kwoty 431,831.67 zł według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w (...) Bank SA, która na dzień sporządzenia tytułu egzekucyjnego wynosiła 6.46% w stosunku rocznym (nie więcej jednak niż czterokrotną wysokość stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego).

Postanowieniem z 07.10.2015 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I Co 837/15 Sąd Rejonowy w Wyszkowie nadał klauzulę wykonalności ww. bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.

Na podstawie powyższego tytułu wykonawczego, Bank zainicjował przeciwko N. B. i K. B. postępowanie egzekucyjne, które prowadzi Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Wyszkowie J. K. pod sygn. Km 413/16.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o:

niesporne twierdzenia stron zawarte w pismach procesowych oraz przedstawione na rozprawie, a także dokumenty tj.: umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 20.08.2007 r. standardowe oprocentowanie (k. 50-54), wniosek kredytowy (k. 55-57), regulamin udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. (lc. 58-63), pismo pozwanego z dnia 10.06.2016 r. (k. 64-68), sprawozdanie zarządu pozwanego (k. 69-97), dokument pt. „ścieżka postępowania przy udzielaniu kredytu/pożyczki przez (...) Bank S.A. (k. 98-103), pisma pozwanego - wezwania do zapłaty i wypowiedzenie umowy (k. 104-107), bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) (k. 108), postanowienie Sądu Rejonowego w Wyszkowie z 07.10.2015 r. w sprawie o sygn. I Co 837/15 (k. 109), wniosek powoda do Rzecznika Finansowego (k. 110), stanowisko Rzecznika Finansowego z dnia 09.05.2016 r. (k. 111-113), stanowisko Rzecznika Finansowego z dnia 11.10.2016 r. (k. 114-117), harmonogram spłat zarejestrowanych dla umowy nr (...), które wpłynęły w okresie od 24.09.2007 r. do 31.12.2015 r. (k.118-121), rekomendacja S (k. 122-129), zawiadomienie o wszczęciu postępowania egzekucyjnego (k. 130), archiwalne kursy kupna i sprzedaży CHF ustalone przez NBP (k. 131-134), wydruk ze strony internetowej NBP dot. spreadu walutowego (k. 135), wezwane do zapłaty z 23.09.2016 r. (k. 136), dokumenty załączone do odpowiedzi na pozew: dot. kredytu nr (...) (k. 218-294) oraz dot. zasad ustalania kursów walut (k. 295-390), dokumenty załączone do pisma pozwanego z 11.09.2017 r.: dot. polityki zarządzania ryzykiem rynkowym (k. 428-470), oraz dot. zestawienia kursów CHF ustalanych przez Bank w roku 2007 r. wraz zwrotkami pocztowymi (k. 471-498), decyzja nr_ (...) z 29 czerwca 2006 r. (k. 544), instrukcja udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. (k. 545-554), procedura postępowania przy udzielaniu kredytu/pożyczki przez (...) Bank S.A. przy wykorzystaniu systemu informatycznego (...) (k. 555-567), procedura udzielania informacji o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej stanowiąca załącznik do Szczegółowych zasad udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. (k. 568-577), informacja o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej dla kredytobiorców hipotecznych według zaleceń Rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego (k. 578-593), dokumenty załączone do pisma powodów z 15.02.2018 r. (k. 611-628), akta Sądu Rejonowego w Wyszkowie o sygn. I Co 837/15, akta postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Wyszkowie J. K. o sygn. Km 413/16 oraz zeznania świadka B. G. (k. 32-35 akt Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim o sygn. I Cps 53/17), zeznania w charakterze stron - powódki N. B. (k. 638v-ó39v) i powoda K. B. (k. 639v-640v).

Sąd zważył, co następuje:

Zasadniczo bezsporne były ustalenia faktyczne dotyczące zawarcia przez powodów umowy kredytu hipotecznego z pozwanym Bankiem oraz naruszenia przez kredytobiorców warunków udzielonego kredytu polegającego na niedotrzymaniu terminów spłaty rat kapitałowo-odsetkowych, co skutkowało podjęciem przez pozwanego czynności związanych z wypowiedzeniem wobec kredytobiorców umowy kredytu.

Podstawę prawną żądania powodów stanowi art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c., zgodnie z którym, dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście.

Tytuł wykonawczy, którego pozbawienia wykonalności domagali się powodowie stanowił bankowy tytuł egzekucyjny, któremu nadano klauzulę wykonalności. Podkreślenia wymaga, że dłużnik może zaprzeczyć treści bankowego tytułu egzekucyjnego, który ze względu na odmienny od wyroków charakter, nie korzysta ani z prawomocności, ani z powagi rzeczy osądzonej (v. wyrok SN z 15.02.2002 r., II CKN 986/00). Wytaczając powództwo opozycyjne na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. dłużnik banku uprawniony jest do podniesienia wszelkich zarzutów materialnoprawnych dotyczących wierzytelności banku objętej bankowym tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w sądową klauzulę wykonalności. Mogą być to zarzuty powstałe przed wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego, przed wydaniem klauzuli wykonalności i po jej wydaniu. W grę mogą wchodzić np. zarzuty nieistnienia roszczenia banku lub istnienia roszczenia w mniejszej wysokości niż ujęte w tytule, nienastąpienia wymagalności roszczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowdcach z 14 kwietnia 2015 r. w sprawie sygn. akt V ACa 637/14, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 13 maja 2015 r. w sprawie sygn. akt I ACa 1008/14).

W pierwszej kolejności - Sąd stwierdził, że bezzasadny był podnoszony przez powodów zarzut dotyczący braku podstaw do wydania przez pozwany Bank bankowego tytułu egzekucyjnego wobec niekonstytucyjności przepisów prawa stanowiących podstawę do jego wydania. Niekonstytucyjne przepisy art. 96 i 97 ustawy - Prawo bankowe zostały uchylone przez ustawodawcę na mocy art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 25.09.2015 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.1854), która weszła w życie w dniu 27.11.2015 r. Oznacza to, że banki utraciły możliwość wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych z dniem 27.11.2015 r. W niniejszej sprawie bankowy tytuł egzekucyjny został wystawiony w dniu 04.09.2015 r., nadano mu klauzulę wykonalności w dniu 07.10.2015 r. Oznacza to, że czynności powyższe zostały dokonane przed utratą mocy obowiązującej art. 96 i 97 ustawy prawo bankowe. Z powyższego wynika, że pozwany Bank był uprawniony do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, gdyż przepisy legalizujące to uprawnienie były aktualne w dacie wydania tytułu.

W niniejszej sprawie powodowie kwestionowali również skuteczność wypowiedzenia umowy podnosząc, że oświadczenie banku było warunkowe. Jednakże i ten zarzut nie był zasadny. W ocenie Sądu analiza treści pisma Banku zawierającego oświadczenie o wypowiedzeniu umowy (k. 106) nie daje podstawy do twierdzeń, że pozwany zastrzegł skuteczność wypowiedzenia umowy od ziszczenia się warunku zawieszającego w postaci nieuiszczenia przez powodów zaległych należności. Zważyć należy, że przedmiotowe pismo było jednoznaczne w swojej treści. Na jego charakter wskazywał sam tytuł pisma tj. „Wypowiedzenie umowy”. W piśmie tym precyzyjnie oznaczono stosunek zobowiązaniowy, którego dotyczyło oraz zawarto kategoryczne oświadczenie w brzemieniu, „wypowiada ww. umowę”. W ocenie Sądu oświadczenie Banku o wypowiedzeniu umowy było skuteczne względem powodów już z chwilą gdy doszło do ich wiadomości. Co prawda, Bank przewidział możliwość uznania wypowiedzenia za niebyłe, ale tylko na wypadek, gdyby powodowie dokonali spłaty całego już wymagalnego zadłużenia w okresie biegnącego terminu wypowiedzenia. Zastrzeżenie takie miało jednak charakter wtórny w odniesieniu do samego oświadczenia o wypowiedzeniu, które wobec nieuiszczenia przez powodów zaległych należności powodowało skutek w postaci postawienia w stan natychmiastowej wymagalności, z upływem terminu wypowiedzenia, całego dotychczas niespłaconego zadłużenia z tytułu umowy kredytu. Powoływane w tym zakresie orzeczenie SA w Białymstoku w sprawie I ACa 288/18 jest nieadekwatne do stanu faktycznego ustalonego w niniejszej sprawie.

Zarzuty strony powodowej dotyczyły również - co okazało się mieć decydujące znaczenie - kwestii abuzywności postanowień zawartej umowy, które przewidywały obowiązek spłaty kredytu w walucie obcej, według kursu franka ustalonego samodzielnie przy wypłacie kredytu przez pozwany Bank, według jego uznania i według nieznanych powodom reguł. Z tego też powodowie wywodzili twierdzenie o braku podstaw do wydania bankowego tytułu egzekucyjnego. Należało zatem poddać analizie zarzuty strony powodowej zmierzające w tym kierunku, a w szczególności wskazywane przez nich postanowienia przedmiotowej umowy zawarte w § 2 ust. 1 i 2, § 3 ust. 2, § 5 i § 11 ust. 4 umowy.

W tym kontekście przywołać należy treść art. 385¹ § 1-4 k.c., zgodnie z którym, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Przedmiotem kontroli na podstawie cytowanego przepisu winny być postanowienia umowy, które nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem, czyli takie, na które nie miał on rzeczywistego wpływu. Jak już wyżej wskazano domniemywa się, że nieuzgodnionymi indywidualnie są postanowienia umowy przejęte ze wzorca umowy, przy czym kontrola ta nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron.

Sąd zważył, że w orzeczeniu z 22.1.2016 r. (I CSK 1049/14) Sąd Najwyższy stwierdził, że: 1. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. 2. Klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną.

Sąd zważył przy tym, że ocena nieuczciwego charakteru postanowienia wzorca umownego w ramach kontroli abstrakcyjnej na podstawie art. 385¹ k.c. wymaga dokonania przez sąd weryfikacji „przyzwoitości” konkretnej klauzuli, a więc zbadania, czy oceniane postanowienie wzorca jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumenta. Sąd powinien więc ustalić jak wyglądałyby obowiązki konsumenta w braku kwestionowanej klauzuli, zaś w przypadku uznania, że konsument na podstawie ogólnych przepisów byłby w lepszej sytuacji, gdyby konkretnego postanowienia nie było, należy przyjąć, że ma ono charakter abuzywny (wyrok SN z 11 października 2007 r., III SIC 19/07). Sąd miał przy tym na względzie, że na względzie, że uprzednia abstrakcyjna kontrola postanowienia uznanego niedozwolone nie zwalania Sądu od obowiązku zbadania przesłanek z art. 385 (1) kc. (wyrok SN z 11.10.2007 r., II SK19/07

Jak wskazuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści takiego stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (wyrok SN z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04).

W ramach dobrych obyczajów, od przedsiębiorcy wymaga się wysokiego poziomu świadczonych usług oraz stosowania we wzorcach umownych takich zapisów, które dla zwykłego konsumenta będą jasne i czytelne. Nadto również postanowienia umowne stosunku prawnego łączącego konsumenta z przedsiębiorcą winny należycie zabezpieczać interesy konsumenta i chronić przysługujące mu uprawnienia wynikające z przepisów prawa. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami należy uznać wszelkie nielojalne postanowienia, zmierzające przede wszystkim do naruszenia równowagi kontraktowej pomiędzy stronami. W szczególności chodzi tutaj o działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Działania tego rodzaju określa się jako nieuczciwe i nierzetelne.

Postanowienia umowy rażąco naruszają interes konsumenta, jeżeli poważnie i znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron. Ocena, czy dane postanowienie wzorca umowy, kształtując prawa i obowiązki konsumenta, „rażąco” narusza interesy konsumenta uzależniona jest od tego, czy wynikająca z tego postanowienia nierównowaga praw i obowiązków stron (nierównowaga kontraktowa) na niekorzyść konsumenta jest istotna, znacząca. Ustalenie, czy klauzula wzorca umowy powoduje taką nierównowagę, dokonane może być w szczególności przez porównanie sytuacji konsumenta w razie zastosowania tej klauzuli z sytuacją, w której byłby konsument, gdyby zastosowane zostały obowiązujące przepisy prawa. Znacząca nierównowaga kontraktowa na niekorzyść konsumenta pozostaje sprzeczna z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem tej nierównowagi (wyrok SN z 15 stycznia 2016 r., I CSK125/15).

Kwestionowane przez powodów postanowienia umowne dotyczące sposobu przeliczania walut na potrzeby spłaty zaciągniętego kredytu (tzw. klauzula indeksacyjna) - co również ma istotne znaczenie na gruncie ww. przepisu - nie należy do postanowień określających główne świadczenia stron, a jest jedynie postanowieniem, które w sposób pośrednio jest z nimi związane poprzez wywieranie wpływu na wysokość świadczenia głównego. Klauzula ta określa faktyczny sposób wykonania umowy, a nie jej główne świadczenie. W odniesieniu bowiem do umów kredytowych głównym zobowiązaniem kredytobiorcy jest zwrot otrzymanych środków pieniężnych, uiszczenie odsetek i prowizji. Należy odróżnić to, co stanowi świadczenie główne umowy, od zapisów regulujących sposób przeliczenia kwoty kredytu, czy też jego raty. Przedmiotowy kredyt nie byl w istocie kredytem walutowym, lecz kredytem udzielnym w złotówkach, a zatem klauzula ta nie regulowała kwestii świadczenia głównego.

Na potrzeby dokonywanej oceny, czy konkretnie wskazane postanowienia umowy były przedmiotem indywidualnych uzgodnień, ustawodawca wprowadził domniemanie braku indywidualnych uzgodnień postanowień umowy w przypadku, gdy postanowienie umowy zostało zaczerpnięte ze wzorca umowy. Wzorce umowne to wszelkie klauzule umowne opracowane jednostronnie przez podmioty, które mają zawrzeć wiele umów na identycznych warunkach kontraktowych. Przerzucenie ciężaru dowodu oznacza, że to przedsiębiorca obowiązany jest wykazać, że pomimo posłużenia się daną klauzulą to postanowienie umowne zostało uzgodnione z konsumentem.

W sprawie niniejszej strony zawarły umowę kredytu hipotecznego nominowanego kursem franka szwajcarskiego. Pozwany nie zakwestionował skutecznie twierdzeń powodów, że umowa opierała się w istocie o przygotowany przez niego formularz wzorca umownego. Jakkolwiek strona pozwana przedłożyła do akt sprawy szereg dokumentów dotyczących łączącego ją z powodami stosunku prawnego konkretyzujących jego treść, jak również dokumentów o charakterze generalnym dotyczących tego rodzaju umów, które to stanowiły podstawę ustaleń faktycznych w sprawie, to jednak zdaniem Sądu stronie pozwanej nie udało się wykazać, że wskazywane przez powodów jako abuzywne. postanowienia umowy miały być między stronami uzgodnione w sposób indywidualny, w drodze negocjacji. Wniosek przeciwny wynika zarówno z zeznań słuchanego w sprawie świadka - B. G., jak również dowodu z przesłuchania w charakterze stron - obydwojga powodów. Sąd nie miał postaw, by zgodnym w tym zakresie zeznaniom świadka i powodów odmówić przymiotu prawdziwości. Stwierdzić zatem należy, iż przedmiotem zawartej pomiędzy stronami umowy był gotowy produkt oferowany przez pozwanego na rynku, oparty na gotowym wzorcu umownym. W tej sytuacji to na pozwanym, spoczywał obowiązek wykazania, iż postanowienia te były przedmiotem uzgodnień pomiędzy stronami, któremu jednak nie sprostał.

Podkreślić przy tym należy, że postanowieniem indywidualnie uzgodnionym w myśl przepisu art. 385¹ § 1 kc nie jest takie postanowienie, którego treść konsument mógł negocjować, lecz takie postanowienie, które rzeczywiście powstało na skutek indywidualnego uzgodnienia (wyrok SA w Warszawie z 20.5.2015 r., VI ACa 995/14). Okoliczność, że konsument znał i rozumiał treść postanowienia oraz zgodził się na wprowadzenie go do umowy nie stoi na przeszkodzie uznaniu, iż nie zostało ono indywidualnie uzgodnione, jeśli jego treść nie została sformułowana w toku negocjacji z konsumentem. (v. wyrok SA w Białymstoku z 14.12.2017 r., I ACa 447/17)

W ocenie Sądu, przewidziane w umowie kredytu uprawnienie Banku do indeksowania kredytu w oparciu o własne tabele kursów dawało Bankowi możliwość jednostronnego regulowania wysokości transz kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego. Nie miała przy tym znaczenia - wbrew stanowisku pozwanego - możliwość ustalenia przez powodów kursu powyższej waluty na podstawie tabeli kursowej znajdującej się na stronie internetowej Banku, czy też w jego placówce. W umowie nie zostały określone żadne kryteria kształtowania tego kursu, co w istocie oznaczało, że uprawnienie Banku do ustalania kursu waluty nie doznawało jakichkolwiek formalnych ograniczeń. W konsekwencji prowadziło to do sytuacji, w której wysokość zobowiązania powodów w zasadzie zależała wyłącznie od Banku. Przede wszystkim postanowienia umowy nie przewidywały, aby aktualny kurs franka szwajcarskiego ustalony przez Bank pozostawał w określonej relacji do aktualnego kursu tej waluty ukształtowanego przez rynek walutowy lub np. w określonej relacji do kursu średniego waluty publikowanego przez NBP. Pozwany Bank w żaden sposób nie wykazał faktu, iż mechanizm tworzenia tabel kursowych mających następnie być podstawą przeliczeń był przedmiotem ustaleń obydwu stron umowy. Więcej, mechanizmu tego nie przedstawił także w toku niniejszego postępowania. Podkreślić przy tym należy, że zdaniem Sądu wystarczające do uznania ww. postanowień umowy za klauzulę abuzywną było ustalenie, że całkowita swoboda banku w zakresie kształtowania wysokości zobowiązania dotyczyła jedynie ustalenia wysokości wypłaty transzy kredytu (§ 3 ust. 2 umowy), a spłata raty była przeliczana na CHF według kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do banku (§5 ust. 5 umowy), na który to kurs pozwany oczywiście nie ma wpływu, (por. wyrok SO w Świdnicy z 2.7.2015 r. I C 749/15)

Sąd podzielił stanowisko pełnomocnika powodów, że postanowienia zawarte w § 2 ust. 1 i 2, § 3 ust. 2, § 5 i § 11 ust. 4 umowy powinny być rozpoznawane łącznie jako abuzywna klauzula waloryzacyjna. Z powołanych postanowień łącznie wynika bowiem, że Bank zastrzegł sobie dodatkowe wynagrodzenie, nieprzewidziane umową, na którego wysokość powodowie nie mieli wpływu.

Podsumowując powyższe rozważania, Sąd Okręgowy podziela twierdzenia powodów, że postanowienia umowy kredytu zawarte w § 2 ust. 1 i 2, § 3 ust. 2, § 5 i § 11 ust. 4, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych i w konsekwencji nie wiążą one powodów. Jak wskazano powyżej, umowa kredytu nie zawiera żadnych przejrzystych reguł pozwalających na ustalenie przez przeciętnego konsumenta kursu walut stosowanych przez Banku, przy czym nie stawia także w tym zakresie jakichkolwiek formalnych ograniczeń dla Banku. Rodzi to po stronie Banku uprawnienie do zupełnie dowolnego wyznaczenia wysokości kursów waluty obcej stosowanej do indeksowania zobowiązań Kredytobiorców, a zatem samodzielne kształtowanie wysokości zobowiązania przez jedną ze stron umowy. Niewątpliwie stanowi to oczywiste i rażące naruszenie równowagi stron. Tego rodzaju regulacja jest niezgodna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy powodów jak konsumentów. Wskazane wyżej warunki umowy należy uznać jednocześnie za nieuczciwe w rozumieniu art. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Skuteczność podniesionych przez stronę powodową zarzutów prowadziła do wniosku, iż na mocy przedmiotowej umowy, a także w wyniku jej wypowiedzenia, powodowie nie byli zobowiązani do zwrotu na rzecz Banku takiej kwoty, jaka wynikała z treści wystawionego bankowego tytułu egzekucyjnego. Abuzywne postanowienia umowne nie wiązały

stron, choć zgodnie z przywołanym już art. 385¹ § 2 k.c., strony związane są nadal umową w pozostałym zakresie.

Stwierdzenie, że dana klauzula w konkretnym stosunku umownym nie obowiązuje prowadzi do powstania luki w treści stosunku zobowiązaniowego. W zależności od treści postanowienia uznanego za niedozwolone, luka spowodowana jego bezskutecznością może zostać wypełniona przez odpowiednie przepisy o charakterze dyspozytywnym. Niemniej jednak może to nastąpić jedynie wówczas, gdy istnieją w systemie obowiązującego prawa przepisy, które dotyczą kwestii regulowanych odmiennie w postanowieniu uznanym za niedozwolone. W innych przypadkach luka powstała w treści wzorca nie może zostać uzupełniona w powyższy sposób. Należy przy tym pamiętać, że Sądy nie są uprawnione do zmiany treści nieuczciwego warunku lub zastąpienia go innym rozstrzygnięciem Powyższe znalazło potwierdzenie orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wyrok z 30.4.2014 r. w sprawie C-26/13 oraz wyrok z 14.6.2012 r. w sprawie C- 618/10).

W polskim systemie prawnym brak jest przepisów, które pozwalałyby zapełnić lukę powstałą w stosunku łączącym strony postępowania. Luki tej, w postaci braku jasnych reguł określających sposób kształtowania kursów walut stanowiących podstawę indeksowania nie wypełniła ustawa z 29.07.2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165 poz. 984.), która weszła w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. (tzw. ustawa antyspreadowa). Ustawa ta nie zawiera w tym zakresie rozstrzygnięć, które wprost mogłyby zastąpić abuzywny zapis umowy kredytowej łączącej strony.

Reasumując, zważywszy na fakt, że żądanie powodów dotyczyło pozbawienia wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego, to właśnie na nich spoczywał ciężar wykazania, że wysokość świadczenia do którego uiszczenia są zobowiązani jest inna (niższa) niż wynikająca z bankowego tytułu egzekucyjnego. Powodowie nie musieli przy tym wykazać dokładnej wysokości nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego, lecz jedynie istnienie nieprawidłowości w mechanizmie kreującym wysokość ich zobowiązania. W ocenie Sądu powodowie zdołali wykazać, iż do takich nieprawidłowości dochodziło. Z kolei na pozwanym spoczywał obowiązek wykazania, iż zarówno przeliczenie na CHF kwoty wypłaconego kredytu, jak i przeliczenie na zloty polski pobieranych rat oraz kwoty ostatecznego zadłużenia po wypowiedzeniu umowy zostało dokonane według jasnych i czytelnych reguł, bez zawyżania świadczeń powodów, a w konsekwencji - że kwota zadłużenia (wszystkie jego składniki) wskazane w bankowym tytule egzekucyjnym, odpowiadają faktycznemu zadłużeniu powodów z tytułu przedmiotowej umowy, wynikającemu z ważnych postanowień umowy. Pozwany nie zgłosił żadnego wniosku o przeprowadzenie dowodu na tę okoliczność, przy czym wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości zgodnie z pkt V. odpowiedzi na pozew (k. 177) zdaniem Sądu byl bezprzedmiotowy i jako taki został oddalony. Nie było bowiem istotne dla rozstrzygnięcia, czy bank przestrzegał swoich procedur; jak kształtował się kurs Bank względem kursu NBP; nie było również istotne porównanie warunków umowy przedstawionych przez Bank powodom z ofertą innych banków, w tym ustalenie wysokości zobowiązania w trakcie wykonywania umowy porównawczo do innych ofert.

Oceny nieuczciwego charakteru warunku umownego należy bowiem dokonywać w odniesieniu do momentu zawarcia danej umowy, z uwzględnieniem ogółu okoliczności, które mogły być znane przedsiębiorcy w owym momencie i mogły mieć wpływ na późniejsze wykonanie tej umowy. (v. wyrok TS z 20.9.2017 r., C-186/16)

Podkreślić należy, że z zeznań powodów w charakterze strony - co do których Sąd nie znajduje podstaw, by nie dać im wiary (brak przeciwdowodu) - wynika, że byli zapewniani przez bank, że kurs CHF jest bardzo stabilny i nie zmieni się więcej niż o 20%. I takie ryzyko kursowe, wskazane przez pozwanego przedsiębiorcy, powodowie uwzględniali, decydując się na zawarcie umowy. Nie można więc mówić, że cale ryzyko kursowe powodowie próbują przerzucić na bank.

Z tych względów należało uznać, że zobowiązanie powodów nie było ustalane w sposób prawidłowy, a tym samym również kwota zadłużenia, na którą wystawiono bankowy tytuł egzekucyjny nie została wskazana prawidłowo, co stanowi z kolei podstawę ustalenia, że nie istnieje obowiązek stwierdzony przedmiotowym bankowym tytułem egzekucyjnym.

Żądanie pozwu podlegało uwzględnieniu jeszcze i z tego względu, że pozwany nie wykazał w toku postępowania, by wyszczególnione w bankowym tytule egzekucyjnym koszty korespondencji, prowizje i koszty windykacji zostały rzeczywiście poniesione przez pozwanego. Nie zostało w żaden sposób wykazane, by pozwany miał podstawę do doliczania powstałych z tego tytułu właśnie w takie kwocie jak wynika to z treści BTE. Dowody zaoferowane w tym zakresie przez pozwanego dotyczą - co trafnie podnosił pełnomocnik powodów -innych okresów niż zawarcie przedmiotowej umowy, nie określały precyzyjnie wysokości opłat za czynności egzekucyjne i nie dowodziły faktycznej liczby i rodzaju podjętych w stosunku do powodów czynności egzekucyjnych.

Nadto, z urzędu Sąd stwierdził, że wątpliwości budzi przyjęcie przez pozwanego jako daty wymagalności roszczenia powodów 19.5.2015 r. Zdaniem Sądu, roszczenie co do zasady - pomijając jego wysokość - stałoby się wymagalne z dniem 17.5.2015 r., co wynika z § 11 ust. 4 umowy w zw. z art. 111 kc. (doręczenie wypowiedzenia miało miejsce w dniu 16.4.2015 r. - dowody doręczenia wypowiedzenia k. 497). Tym samym nie było podstawy do przeliczenia zadłużenia według kursu z 19.5.2015 r. Nie ma przy tym znaczenia, czy przeliczenie z 19.5.2015 r. byłoby korzystniejsze dla pozwanych niż według kursu z 17.5.2015 r. Istotne jest, że nastąpiło niezgodnie z umową, co dodatkowo uzasadnia pozbawienie kwestionowanego tytułu wykonawczego wykonalności w całości.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.